Genleşmeve büzülmenin sıralaması: Gaz > Sıvı > Katı C- Genleşme ve büzülmeye örnekler 1. Elektrik telleri Yazın elektrik tellerinin sarkar, kışın ise gerginleşir. 2. Gözlük çerçevesi Gözlükçülerin, gözlük camını takmak için çerçeveyi ısıtır, genleşen çerçeveye cam yerleştirilir. Çerçeve soğuduğunda büzülür, camı sıkıca tutar. 3. Tren rayları Genleşmekatsayısı, sıvı ve katılar için ayırt edici özelliktir. Fakat gazların genleşmesi, katı ve sıvıların genleşmesinden farklıdır. Bütün gazların genleşme katsayısı aynıdır. Aşağıdaki tabloda örnek birer katı, sıvı ve gazın karşılaştırmalı genleşme katsayıları (10-6) verilmiştir. C Büzülme. D) Moleküller arasındaki çekim kuvveti azalır. Soru 183. Genleşme ile verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Genleşen bir maddenin hacmi artar. B) Katı ve sıvı her maddenin genleşme katsayısı aynıdır. C) Bütün gazların genleşme katsayısı aynıdır. D) Gazlar en çok genleşen maddelerdir. Soru 184. Sınıf5. Sınıf Fen Bilimleri 5. Sınıf Fen Bilimleri Isı Maddeleri Etkiler. Soru 1. Maddelerin ISI aldığında hacimlerinin artmasına denir. Etrafına ISI veren maddelerin hacimlerinin küçülmesine A demr Güneş altında kalan gözlük camının düşmesi sonuCü Oluşur. SınıfBasınç Katılarda Basınç Katılarda Basınç ATS_2019 Fen Bilimleri 8. Sınıf Basınç Katılarda Basınç Katılarda genleşme ve büzülme kavramları anlatılacaktır. Fizik 9. Sınıf Isı ve Sıcaklık Genleşme Katı ve sıvılarda genleşme ve büzülme olaylarının günlük hayattaki etkilerini yorumlar. GünlükHayatta Genleşme ve Büzülme Örnekleri a. Günlük Hayatta Katılarda Genleşme ve Büzülme Çay bardağının çatlaması: Çay bardağına sıcak su konulduğunda çatlaması genleşme olayıyla ilgilidir. Cam, sıcak sudan aldığı fazla miktarda ısı ile ani genleşir, bu da camın kırılmasına sebep olur. ak1SP. Güneş’in Yapısı ve ÖzellikleriÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Güneş’in yapısı ve dönme Güneş’in özelliklerini Güneş’in geometrik şekline Güneş’in de Dünya gibi katmanlardan oluştuğuna değinilir ancak katmanların Güneş’in dönme hareketi yaptığı Güneş’in büyüklüğünü Dünya’nın büyüklüğüyle karşılaştıracak şekilde model Ay’ın Yapısı ve ÖzellikleriÖnerilen Süre 4 ders saatiKonu / Kavramlar Ay’ın Ay’ın özelliklerini Ay’ın büyüklüğü Ay’ın geometrik şekline Ay’ın yüzey yapısı hakkında bilgi Ay’ın atmosferinden Ay’da canlıların yaşayabileceğine yönelik ürettiği fikirleri Ay’ın Hareketleri ve EvreleriÖnerilen Süre 8 ders saatiKonu / Kavramlar Dönme hareketleri ve sonuçları, dolanma hareketleri ve sonuçları, Ay’ın Ay’ın dönme ve dolanma hareketlerini Ay’ın dönme hareketi yaptığı Ay’ın dolanma hareketi yaptığı Zaman dilimi olarak ay kavramına Ay’ın evreleri ile Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketi arasındaki ilişkiyi Ay’ın ana ve ara evreleri arasındaki farkı / farkları Evrelerin oluş sırasına bağlı olarak isimleri Ay’ın iki ana evresi arasında geçen sürenin bir hafta olduğu Güneş, Dünya ve AyÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre Güneş, Dünya ve Ay’ın birbirlerine göre hareketlerini temsil eden bir model Ay’ın Dünya etrafında dolanma yönü Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanma yönü Dünya’dan bakıldığında Ay’ın hep aynı yüzünün görüldüğü belirtilir. Mikroskobik HayvanlarÖnerilen Süre 12 ders saatiKonu / Kavramlar Canlıların benzerlik ve farklılıkları, mikroskobik canlılar, mantarlar, bitkiler, hayvanlar, mikroskop,hijyen, güvenlik Canlılara örnekler vererek benzerlik ve farklılıklarına göre Canlılar; bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak Canlıların sınıflandırılmasında sistematik terimlerin alem, cins, tür vb. kullanımından Mikroskobik canlılar bakteriler, amip, öglena ve paramesyum ve şapkalı mantarlara örnekler verilir,ancak yapısal ayrıntısına Mikroskop yardımı ile mikroskobik canlıların varlığını Zehirli mantarların yenilmemesi konusunda uyarı yapılır. Kuvvetin Ölçülmesi ve DinamometreÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Kuvvetin büyüklüğünün ölçülmesi, kuvvet Kuvvetin büyüklüğünü dinamometre ile birimi olarak Newton N Basit araç gereçler kullanarak bir dinamometre modeli Sürtünme KuvvetiÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Sürtünme kuvvetinin kaygan ve pürüzlü yüzeylerdeki uygulamaları, sürtünme kuvvetiningünlük yaşamdaki Sürtünme kuvvetine günlük yaşamdan örnekler Sürtünme kuvvetinin çeşitli ortamlarda harekete etkisini deneyerek kuvvetinin, pürüzlü ve kaygan yüzeylerde harekete etkisi ile ilgili deneyler Günlük yaşamda sürtünmeyi artırma veya azaltmaya yönelik yeni fikirler üretir. Maddenin Hâl DeğişimiÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Erime, donma, kaynama, yoğunlaşma yoğuşma, buharlaşma, süblimleşme, Maddelerin ısı etkisiyle hâl değiştirebileceğine yönelik yaptığı deneylerden elde ettiği verilere dayalıçıkarımlarda her sıcaklıkta buharlaştığı fakat belirli sıcaklıkta kaynadığı belirtilerek buharlaşma ve kaynamaarasındaki temel fark Maddenin Ayırt Edici ÖzellikleriÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Erime ve donma noktası, kaynama Yaptığı deneyler sonucunda saf maddelerin erime, donma, kaynama noktalarını donma, kaynama noktalarının ayırt edici özellikler olduğu Isı ve SıcaklıkÖnerilen Süre 7 ders saatiKonu / Kavramlar Isı, sıcaklık, ısı Isı ve sıcaklık arasındaki temel farkları Sıcaklığı farklı olan sıvıların karıştırılması sonucu ısı alışverişi olduğuna yönelik deneyler yaparak Isı maddeleri etkilerÖnerilen Süre 7 ders saatiKonu / Kavramlar Genleşme, Isı etkisiyle maddelerin genleşip büzüleceğine yönelik deneyler yaparak deneylerin sonuçlarını Günlük yaşamdan örnekleri genleşme ve büzülme olayları ile ilişkilendirir. Işığın YayılmasıÖnerilen Süre 4 ders saatiKonu / Kavramlar Işığın Bir kaynaktan çıkan ışığın her yönde ve doğrusal bir yol izlediğini gözlemleyerek çizimle Işığın Yansıması Yansıma KanunlarıÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Düzgün yansıma, dağınık yansıma, gelen ışın, yansıyan ışın, yüzey Işığın düzgün ve pürüzlü yüzeylerdeki yansımalarını gözlemleyerek çizimle Işığın yansımasında gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normali arasındaki ilişkiyi Işığın Maddeyle KarşılaşmasıÖnerilen Süre 4 ders saatiKonu / Kavramlar Saydam maddeler, yarı saydam maddeler, saydam olmayan Maddeleri, ışığı geçirme durumlarına göre Tam GölgeÖnerilen Süre 8 ders saatiKonu / Kavramlar Tam gölge, tam gölgeyi etkileyen Tam gölgenin nasıl oluştuğunu gözlemleyerek basit ışın çizimleri ile gölge konusuna Tam gölgeyi etkileyen değişkenlerin neler olduğunu deneyerek gölge oluşumunda sadece cismin ve ışık kaynağının konumları ile gölgenin büyüklüğü arasındakiilişki üzerinde durulur. BiyoçeşitlilikÖnerilen Süre 6 ders saatiKonu / Kavramlar Biyoçeşitlilik, doğal yaşam, nesli tükenen canlılar, habitat, Biyoçeşitliliğin doğal yaşam için önemini ve Dünya,da nesli tükenen veya tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan bitki ve hayvanlaraörnekler Biyoçeşitliliği tehdit eden faktörleri, araştırma verilerine dayalı olarak İnsan ve Çevre İlişkisiÖnerilen Süre 10 ders saatiKonu / Kavramlar Çevre kirliliği, çevreyi koruma ve güzelleştirme, insan-çevre etkileşimi insanın çevreye etkisi,yerel ve küresel çevre İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin önemini ifade kirliliğinin insanların sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerine Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki bir çevre sorununun çözümüne ilişkin öneriler İnsan faaliyetleri sonucunda gelecekte oluşabilecek çevre sorunlarına yönelik çıkarımda İnsan-çevre etkileşiminde yarar ve zarar durumlarını örnekler üzerinde Yıkıcı Doğa OlaylarıÖnerilen Süre 4 ders saatiKonu / Kavramlar Yıkıcı doğa olayları ve korunma Doğal süreçlerin neden olduğu yıkıcı doğa olaylarını volkanik patlamalar, seller, heyelanlar, hortum, kasırgalara ayrıntıya girilmeden Yıkıcı doğa olaylarından korunma yollarını ifade eder. Devre Elemanlarının Sembollerle Gösterimi ve Devre ŞemalarıÖnerilen Süre 8 ders saatiKonu / Kavramlar Devre elemanlarının sembolleri, devre Bir elektrik devresindeki elemanları sembolleriyle sembollerinin ortak bilimsel dil açısından önemi Çizdiği elektrik devresinin şemasını Basit Bir Elektrik Devresinde Lamba Parlaklığını Etkileyen DeğişkenlerÖnerilen Süre 8 ders saatiKonu / Kavramlar Pil sayısı, lamba Bir elektrik devresindeki ampul parlaklığını etkileyen değişkenlerin neler olduğunu tahmin ederek tahminlerini test Bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişken kavram grupları, örneklerle Bağımsız değişken olarak pil sayısı ve ampul sayısı dikkate Paralel bağlamaya girilmez. Isı Maddeleri Etkiler Isı maddelerin sıcaklığının arttırdığı gibi şeklinde de değişikliklere sebep olur. Genleşme Isı enerjisi alan maddenin boyutundaki büyümeye genleşme denir. Büzülme Isı enerjisi kaybeden maddenin boyutundaki küçülmeye büzülme denir. Katılarda Genleşme Ve Büzülme * Yaz aylarında sıcaklığın artmasıyla birlikte elektrik tellerinin uzaması genleşmeye, kış aylarında ise sıcaklığın azalmasıyla elektrik tellerinin kısalması ise büzülmeye örnektir. * Buzdolabında bulunan konserve, reçel, turşu kavanozlarının açmakta bazen zorlanırız. Bunun nedeni soğuyan kapak büzülerek kavanozu sıkıca kavramıştır. Kapağın üzerine bir miktar sıcak su döktüğümüzde kapak genleşerek kolay bir şekilde açılır. * Tren raylarının arasına boşluklar konulmaktadır. Bunun nedeni yaz aylarında genleşme olayı olması halinde rayların bozulmasını engellemektir. * Yangın alarmları, metal termometreler, gözlük yapımı gibi olaylarda genleşme ve büzülme olaylarından faydalanılır. * Ütü, buzdolabı, çamaşır makinesi, tost makinesi, fırın vb. gibi birçok araçların yapımında kullanılan termostatlar maddenin ısı etkisi ile genleşme ve büzülme özelliğinden faydalanılarak yapılmıştır. * Termostatın çalışma prensibi genleşme ve büzülme olaylarına dayanır. En basit termostatlardan biri birbirinden farklı genleşme sıcaklığı olan 2 metalin birleştirilmesi ile yapılmaktadır. Genleşme sıcaklığı düşük olan metal erken uzamaya başlayarak metalleri eğriltir. Böylece devrenin kesilmesine neden olur. Sıcaklığın düşmesi ile büzülmeye uğrayan metaller tekrar eski haline gelir ve sistem tekrar çalışır. * Gravzant halkası ve demir küre aynı sıcaklıkta olduklarında demir küre halkanın içerisinden geçer. Demir küreyi ısıttığımız da küre genleşerek hacmi artar ve ısı etkisiyle hacmi artan demir küre halkadan geçemez. Sıvılarda Genleşme ve Büzülme Bir sıvı maddeyi ısıttığımız da hacminde artış, soğuttuğunuz da ise hacminde azalma meydana gelir. * Termometreyi sıcak bir ortama koyduğumuzda içerisindeki sıvı madde genleşerek ince boruda yükselir. Soğuk bir ortama koyduğumuzda ise büzülerek ince burada alçalır. * Su özel bir madde olduğundan dolayı ısıtıldığında ve soğutulduğunda belirli sıcaklıklarda hacmi artar. Su 4 °C en küçük hacimdedir. Sıcaklık arttığında ya da azaldığında genleşir ve hacmi artar. * Ağzı kapalı kaptaki suyu buzdolabına koyduğumuzda donarak kabın çatlaması sıvıların genleşme özelliğine örnektir. * Tenceredeki suyu ısıttığımız da suyun taşması sıvıların genleşme özelliğini gösterir. Gazlarda Genleşme Ve Büzülme Gazlarda katı ve sıvılar gibi genleşme ve büzülme özelliğine sahiptirler. * Araba, bisiklet gibi araçların tekerleklerinin yazın sert ve şişkin, kışın ise yumuşak ve sönük hale gelmesi gazların genleşme ve büzülme özelliği ile ilgilidir. * Deodorant, spreyler, çakmak gibi araçlar gaz madde içerdiğinden dolayı aşırı ısıtıldıklarında içerisindeki gaz genleşerek patlamaya neden olur. * Sıcak hava balonlarından gazların genleşme ve büzülme özelliğinden yararlanılır. Balonun içerisindeki gaz ısıtıldığında gazın hacmi artarak balon şişer ve havalanır. Isıtma işlevini durduğumuzda hava soğumaya başlar ve gazın hacmi azalarak büzülür. Bu sayede balonun hareketi kontrol edilir. Not Genleşen ve süzülen maddelerin kütlesi değişmez. Sadece hacmi değişir. İNDİRGENLEŞME VE BÜZÜLMEYaz mevsiminde veya kış mevsiminde elektrik tellerine hiç dikkat ettiniz mi?Yaz mevsiminde teller niçin sarkar?Kış mevsiminde teller niçin gergindir?Genleşme Maddeler ısıtıldıkça genişler, hacmi büyür. Bu duruma genleşme Maddeler soğutulduğunda hacmi küçülür. Maddelerin hacimce küçülmesine büzülme ısıtıldıklarında az genleşir. Sıvılar, ısıtıldıklarında katılardan fazla genleşir. Gazlar, ısıtıldıklarında katılardan ve sıvılardan daha fazla miktarıGAZ > SIVI > KATIDemir yollarına raylar döşenirken aralarına boşluk bırakılır. Bunun sebebi de genleşen rayların demir yoluna zarar Maddeler ısıtılınca ne kadar genleşirse ısıtılmadan önceki sıcaklığına döndüğünde o kadar büzülür. Genleşme miktarı maddenin cinsine sıvılara göre daha az büzülür. Gazlar ise hem katılardan hem de sıvılardan daha fazla ve büzülme birbirinin maddenin genleşme oranı farklıdır. Bazı maddeler az, bazı maddeler çok genleşen madde çok büzülür, az genleşen madde az oranı farklı iki metalin kullanıldığı metal çiftlerinden yararlanarak termostat yapılır. Termostat, buzdolabının istenilen sıcaklıkta kalmasını ölçmek için kullandığımız termometreler, sıvıların genleşmesinden yararlanılarak yapılmıştır. Termometrenin bulunduğu ortam ısıtılırsa haznedeki sıvı, cam boru içinde yükselmeye sıkışmış şişe ve kavanozlar, maddelerin genleşmesinden yararlanılarak kolayca fırınlarda, ütülerde sıcaklığı; kalorifer kazanlarında, şofbenlerde suyun sıcaklığını istenilen düzeyde tutmak için de termostat tekerlekleri içinde bulunan hava yaz aylarında genleşir ve tekerleğin aşırı sert olmasına sebep olur. Bu durumda bir miktar havanın boşaltılması ise tersi durum görülür. Yazın normal sertlikte olan otomobil tekerlekleri içindeki havanın büzülmesiyle tekerlekler fazla yumuşar. Otomobil lastiği için biraz hava pompalamak sorunu tekerlere çember takılmasında da ısı etkisiyle genleşmeden yararlanılır. Çemberler ısıtılarak tekerlere takılır. Soğuyunca tahta tekerler ve etrafındaki çemberler birbirini daha sıkı gürültüsü de genleşme sonucu oluşur. Şimşek çaktığında çevresindeki havayı ısıtır. Hava öylesine hızlı genleşir ki, korkunç bir gürültü çıkar. İşte bu gök ve Büzülmenin Olumsuz EtkileriKatı cisimler ısıtılır ve aniden soğutulursa çatlayıp bir bardağa çok sıcak suyu dökersek bardak ve metalden yapılmış cisimler, ısı aldıklarında genleşir. Böyle cisimler, genleşmek için uygun yer bulamazsa eğilip bükülür, oranı dikkate alınmadan çekilmiş elektrik ve telefon tellerinden kışın kopmalar, yazın sarkmalar yolu rayları, ısının etkisi düşünülmeden döşenirse eğilip bükülür ve kazalara neden olur.

5 sınıf genleşme ve büzülme örnekleri